Kıymetli Evrak Hukuku Türü-Çek

Kıymetli Evrak Hukuku Ders Notu

(ÇEK NEDİR)

 

* Çek keşidecinin muhataba yönelik olarak çekte gösterilen lehtara veya emrine ya da hamiline belirli bir meblağı ödeme emrini, kanunun aradığı şekil şartlarını yerine getirmek kaydıyla verdiği senettir. Çek kanunen emre yazılı bir kambiyo senedidir. Ancak poliçe ve bonodan en önemli farkı hamiline yazılı olarak düzenlenebilir.

 

• Çek, hukuki açıdan havale, ekonomik açıdan ise ödeme aracı özelliğini taşır.
• Çekte vade yoktur ve vade olmadığı için kredi aracı değildi.
• Poliçedeki gibi vade ve kabul olmadığı için, çekler görüldüğünde ödenir.
• Çekte Vade olmadığından keşide tarihinden önce ibrazı geçersizdir. Çekte ibraz, süresi sonuna kadar yapılır.
• Çekte 3 kişi vardır. Keşideci, lehtar ve muhataptır. Muhatap mutlaka bir bankadır.
• Çekin banka tarafından ödenmesi hamilin varsa vergi kimlik numarasının saptanmasına bağlıdır.
• Çekte kısmi ciro batıldır.
• Çek ödeme aracı olduğundan, rehin cirosu yapılamaz.
• Kambiyo sentidir.
• Çekin ibraz süresi içinde takas odasına ibraz edilmesi halinde muhatabın ibraz şartı sağlanmış olur.
• Çekten cayma ancak, ibraz süresi geçtikten sonra hüküm ifade eder.
• Çekten cayılmamış ise muhatap ibraz süresinin geçmesinden sonra da çeki ödeyebilir.

 

1- Emre Yazılı Çekler

1. ·         Ciro geriye dönük olarak da yapılabilir
2. ·         Cironun kayıtsız şartsız olması gerekir
3. ·         Kısmi ciro ve muhatap bankanın cirosu batıldır.
4. ·         Hamiline yazılı ciro, beyaz ciro hükmündedir
5. ·         Protestodan veya ibraz süresi geçtikten sonra yapılan ciro alacağın temliki hükmündedir.
6. ·         Çeklerde rehin cirosu yoktur. Tahsil ve temlik cirosu vardır.

 

Devredilme Şekli:

Ciro +zilyetliğin devri ile devredilir

 

2- Nama Yazılı Çekler

“emre yazılı değildir” kaydıyla veya buna benzer bir kayıtla belirli bir kişi lehine ödenmesi şart kılınan bir çek ancak

Devredilme Şekli:

Alacağın temliki+ zilyetliğin devri ile devredilebilir.

 

3-Hamiline Yazılı Çekler

* Senette belli bir kişinin adı bulunsa bile “veya hamiline” kelimelerinin veya buna benzer başka bir ibarenin eklenmesiyle düzenlenen çek, hamiline yazılı çek sayılır. Kimin lehine olduğu düzenlenmemiş çek hamiline yazılı çek hükmündedir.

* Lehtar kısmı boş bırakılarak hamiline çek düzenlenmez. Hamiline çekler matbu basılıdır.

* Bu çekler de sadece zilyetliğin devri yöntemi ile devredilebilir. İstenirse ciro(beyaz ciro) ile de devredilebilir.

* Teminat fonksiyonu vardır. Teşhis ve temlik fonksiyonu yoktur.

Not: Poliçe ve bonodan farklı olarak Hamiline Yazlı olarak düzenlenebilir.

 

Çekte Zorunlu Unsurlar:

• 1.      Çek kelimesi
• 2.      Kayıtsız şartsız belli bir ödeme “Emir” içermesi
• 3.      Muhatabın ticari unvanı (Banka)
• 4.      Düzenleme tarihi
• 5.      Düzenleyen imzası
• 6.      Banka tarafından verilen seri numarası
• 7.      Çekin üzerinde karekod içerecek.

Alternatifli Zorunlu Unsurlar:

• 1.      Düzenleme yeri
• 2.      Ödeme yeri

 

Çekte Yazılabilecek İhtiyari Kayıtlar

1. Lehtar: TTK ya göre lehtarı gösterilmeyen çek hamiline yazılı çek olarak varsayılır. Ama 5941 sayılı çek kanununa göre hamiline düzenlenen çeklerde hamiline çek defteri kullanılmak zorundadır. Hamiline ibaresi matbu olarak basılıdır.
2. Menfi emre kaydı
3. Aynen ödeme (efektif ödeme) kaydı
4. Protestodan muafiyet kaydı

 

Çekin Üzerine Yazılamayacaklar: 

• 1.      Faiz şartı (yazılmamış sayılır)
• 2.      Kabul şartı (yazılmamış sayılır)
• 3.      Sorumsuzluk kaydı (yazılmamış sayılır)
• 4.      Vade kaydı (yazılmamış sayılır)
• 5.      Asıl borç ilişkisini göstermek (yazılmamış sayılır)

 

ÇEK TÜRLERİ

• 1.      Teyitli Çek
• 2.      Çekin Vizesi
• 3.      Garanti Çek
• 4.      Çizgili Çek
• 5.      Banka Çeki
• 6.      Seyahat Çeki
• 7.      Posta Çeki
• 8.      Mahsup Çeki

 

1- Teyitli Çek: Çekin karşılığının bankada mevcut olduğunu ve çekin ibrazı anına kadar bu miktarın korunduğu prosedürdür.

2- Çekin Vizesi: Teyitten farkı paranın bloke edilmemesidir. Sadece karşılık olup olmadığı öğrenilir.

3- Garanti Çeki: Çekin karşılığı olmasa da keşideci ve banka anlaşmasına göre bedelin ödeneceği çektir.

4- Çizgili Çek: Genel ve özel türleri vardır.

A) Genel Çizgili Çek: Çekin üzerine iki paralel çizgi çizilerek arasına herhangi bir şey (BANKA) adı yazılmaması halinde genel çizgili çek olur. Genel çizgili çek banka tarafından ancak bir bankaya veya muhatap bankanın bir müşterisine ödenebilir.

b) Özel(Hususi) Çizgili Çek: Muhatap tarafından ancak adı gösterilen bir bankaya veya bu banka muhatap ise onun müşterisine ödenir. Genel çizgili çek özel çizgili çeke dönüşebilir. Özel çizgili çek genele dönüşemez

5- Banka Çeki: Muhatap aynı zamanda keşideci ise söz konusudur.

6- Seyahat Çeki: Seyahattekilerin yanlarında para taşımamak için hamiline olmaması şartı ile düzenlenen çeklerdir.

7- Posta Çeki: Borç ödemek amacıyla kullanılır. Kıymetli evrak değildir, havaledir.

8- Mahsup Çeki: Çekin üzerinde “hesaba geçirilecektir” kaydı koyulur ise söz konusu olur. Hesaba geçirilmek üzere düzenlenen bir çekin hamili muhatap banka iflas etmişse veya bir ilamla ödemelerini tatil etmişse ya da aleyhinde yapılan bir icra takibi semeresiz kalmışsa çek bedeli kayda rağmen nakit istenebilir.

 

ÇEKTE İBRAZ SÜRELERİ

 

* Çekler görüldüğünde ödendiği için çeklerde kabul ve vade yoktur. Çekin ibraz süresi içinde mutlaka muhataba ibrazı gerekir. İbraz süresi çekin keşide tarihinin ertesi gününden başlar.

* İbraz süreleri, çekte yazan keşide tarihinin ertesi günü başlar.

* Yalnızca iş günleri içinde muhataba ibraz edilir.

* İbraz süreleri gün olarak hesaplanır.

* İbrazın son günü tatile denk gelirse ibraz süresi tatili takip eden ilk iş gününün sonuna kadardır.

* İbraz süreleri hak düşürücü sürelerdir

* Düzenlenme tarihi, ödeme yerindeki takvime göre hesaplanırlar.

* Çekten cayma ancak ibraz süresi geçtikten sonra hüküm ifade eder. Çekten cayılmamışsa muhatap banka ibraz süresinin geçmesinden sonra da çeki ödeyebilir.

* Muhatap bankanın ibraz süresi geçmiş çeki ödeme yükümlülüğü yoktur.

* İbraz süresinin geçmesinden sonra yapılan ciro ancak alacağın temliki sonuçlarını doğurur.

* Hamilin sahip olduğu müracaat hakkı ibraz süresi bitiminden itibaren 3 yıl geçmekle zamanaşımına uğrar.

* Hamil ibraz süresi içinde çeki ibraz etmediğinde çekin kambiyo senedi niteliği ortadan kalkar. Böylece çek delil başlangıcı olur.

* Çek süresi içinde ibraz edilirse çek borcu muaccel olur ve banka kısmi karşılık bile olsa ödeme yapmak zorundadır. Ancak hamil kısmi ödemeyi kabul etmek zorunda değildir.

Not: Çek süresi içinde muhatap bankaya ibraz edilmezse müracaat hakları düşer

NOT: Bankanın, çekin baskı tarihinden itibaren 5 yıl geçmiş ise sorumluluğu yoktur.

 

 

ÇEKTE MÜRACAAT HAKKI

 

* Bu hakkın kullanılabilmesi için çekin bedelinin tamamen veya kısmen ödenmemesi ve durumun ibraz süresi içinde tespit edilmesi gerekir.

Hamil Aşağıdakilere Müracaat Hakkını Kullanabilir:

• 1.      Keşideci
• 2.      Cirantalar
• 3.      Varsa avalistlere karşı.

Çekte Müracaat Hakkının Kullanılabilmesinin Şekil Şartları:

1. Karşılıksızdır İşlemi: Muhatap bankanın hamile ödemekle yükümlü olduğu miktarın dışında çek bedelinin karşılanmayan kısmıyla sınırlı olarak yapılır.

Hamilin talepte bulunarak çekin arkasına

•İbraz tarihini

•Hesap durumunu

•Bankanın ödediği miktarı

•İbraz edenin adı ve soyadını

•Eğer tüzel kişi adına tahsil yapılacaksa durumu belirtmek

•Ve banka görevlisi tarafından imzalanarak mühürlenerek yapılır

•Banka tarafından ödenen miktar düşüldükten sonra karşılıksız kalan tutar açıkça yazılır.

•Hamilin imzalamaktan kaçınması halinde bu işlem yapılamaz.

 

2. Protesto İle Tespit: Noterden çekilecek protesto ile olur.

3. Bir Takas Odasının Çek Zamanında Teslim Edildiği Halde Ödenmediği Tespit Eden Tarihli Beyanı: İlgili bankanın şubelerinin bulunmadığı yerlerde kurulan takas odalarının beyanı ile olur.

NOT: Protesto veya buna denk olan belirleme ibraz süresi içerisinde ve bir iş gününde yapılması gerekir. Çek ibraz tarihinin son gününde ibraz edilirse protesto veya denk olan tespit izleyen ilk iş gününde de yapılabilir.

 

Mücbir Sebeplerin Müracaat Hakkını Engellemesi

* Süre içinde çekin ibrazı ve belirlemenin yapılması mevzuat ya da mücbir bir sebepten 15 günden fazla sürerse ibraz ve protestoya gerek olmaksızın müracaat hakkı kullanılabilir.

 

Hamilin Müracaat Hakkı Kapsamındaki Hakları

1- Çekin ödenmiş bedeli

2- İbraz tarihinden itibaren temerrüt faizi

3- Protesto ve ihbar giderleri

4- Çek bedelinin ‰3 ünü aşmayacak oranda komisyon ücreti

5- Karşılıksız kalan kısmın %10 unu

6- Zararı tazmin gibi kalemleri isteyebilir.