KIYMETLİ EVRAK HUKUKU DERS NOTU

KIYMETLİ EVRAK HUKUKU

 

 

·         Kıymetli evrak bir senettir.

·         Kıymetli evrak bir borcun ikrarını içeren nitelikli bir borç senedidir.

·         Senette yer alan hak özel hukuk alanına giren ve parasal değeri olan bir hak olmalıdır.

·         Hak ve senet birbirine sıkı sıkıya bağlıdır.

 

 Emtia senetleri: Bir eşyanın varlığını gösteren senetler (Makbuz senedi, varant, konişmento, taşıma senedi)

Kambiyo senetleri: Havale, ödeme ve tedavül özellikleri gösteren alacak senetleridir. (Poliçe, bono, çek)

 

Menkul kıymetler: Uzun vadeli yatırım araçları. (Hisse senetleri, intifa senetleri, tahvil)

 

Kamu Güvenine Sahip Kıymetli Evrak:

 

Bu kıymetli evrakta devralan senetteki hakların içeriği bakımından korunmuştur. Devreden yetkili olmasa bile devralanın kazanımı kanunen geçerli sayılır. Temel borç ilişkisinden doğan kişisel def’iler iyi niyetli üçüncü Kişilere karşı ileri sürülemez.

Örneğin: Hamiline yazılı senetler emre yazılı senetler ve emtia senetleri

 

Kamu Güvenine Sahip Olmayan Kıymetli Evrak:

Devralanın senet metnine olan inancı ve iyi niyeti korunmaz.

Örneğin: Nama yazılı çekler, nama yazılı poliçeler.

 

Not: Emre ve hamiline yazılı senetler kamu güvenine sahip senetlerken, nama yazılı senetler kamu güvenine sahip değildir. Emre ve hamiline yazılı senedi elinde bulunduran kimsenin devretme yetkisine sahip olmasa bile iyiniyetli devralanın kazanımları korunur.

Nama yazılı senetlerde senedin hamili yetkisi olmadan senedi devrederse devralan iyi niyetli dahi olsa kazanımları korunmaz.

 

KIYMETLİ EVRAK	ADİ SENET
1.      Senetteki, hak alacak mülkiyet, hisse olabilir 2.      Senetteki hak devredilebilir 3.      Borçlu senedin taraflarından biridir 4.      Sıkı şekil şartları vardır, uyulmaması geçersizlik sonucunu doğurur 5.      Hak ve senet iç içedir 6.      Bazıları resmi evrak niteliğindedir 7.      Kısmi ödeme reddedilemez 8.      Şarta bağlanamaz	1.      Senetteki hak bir yükümlülüktür 2.      İki taraf da borçlu olabilir 3.      Şekil şartları sıkı değildir 4.      Senet hakkı ispat etmeye yarar 5.      Resmi nitelik taşımaz 6.      Kısmi ödeme reddedilebilir 7.      Şarta bağlanabilir

 

 

Kıymetli Evrak İçerdiği Hakkın Türü Bakımından Senetler	Hakkın Senetten Önce Var Olup Olmamasına Göre Senetler	Düzenlenmelerine Sebep Olan Hukuki İşlem Bakımından Senetler	Kıymetli Evrakın İhracı Bakımından Senetler
a)      Alacak Senetleri   1.      Bono 2.      Poliçe 3.      Çek 4.      Emre yazılı havale 5.      Emre yazılı ödeme vaadi 6.      Tahvil 7.      Banka bonosu 8.      Banka garanti bonosu 9.      Menkul kıymetler 10.  İrat senedi 11.  Finansman bonosu	a)      Kurucu Senetler 1)      Bono 2)      Poliçe 3)      Çek   Hakkın doğması için senedin düzenlenmesi gerekir.	a)      Soyut Kıymetli Evrak   1)      Bono 2)      Poliçe 3)      Çek   Sebep bitsede varlığını sürdürür.	a) Seri Halde Çıkarılan Kıy. Evrak   1)      Pay senetleşe 2)      Tahvil
b)     Pay (Hisse) Senedi   1.      Hisse senedi, 2.      ilmühaber	b) Bildirici Senetler   1)      Pay(hisse) senedi 2)      Konşimento 3)      Makbuz senedi   Hakkın doğması için senedin düzenlenmesi zorunlu değildir.	b) İlli (sebebe bağlı) Kıymet Evrak   1)      Pay Senedi 2)      Taşıma Senedi 3)      Konşimento 4)      Makbuz Senedi 5)      Varant   Sebep varsa geçerlidir. Sebep yoksa geçerli değildir.	b) Tek Tek Çıkarılan Kıy. Evrak   1)      Bono 2)      Poliçe 3)      Çek
c)      Emtia Senedi   1.      Konşimento 2.      Varant 3.      Taşıma senedi 4.      Makbuz senedi 5.      Rehin makbuzu

 

 

 HAK SAHİBİNİN TESPİT ŞEKLİNE GÖRE (DEVİR ŞEKLİNE) SENETLER

1.      Nama yazılı senetler

2.      Emre yazılı senetler

3.      Hamiline yazılı seneler

 

1- NAMA YAZILI SENETLER

·         Belirli bir kişinin adına veya namına yazılı olup onun emrine kaydını içermeyen ve kanunen de emre yazılı senetlerden sayılmayan kıymetli evraklar nama yazılı senetlerdir. Kamu güvenine haiz değildir.

Hamil: Senedi elinde bulunduran kişidir.

 

Alacaklı   Kemal Ali

 

·         Alacak hakkının kimde olduğu açık açık yazılmıştır.

·         Alacak hakkı Kemal Ali’dedir.

·         Bu senetteki hak sadece senet üzerinde ismi yazılı Kemal Ali’ye aittir.

·         Bu senedin tahsili sadece Kemal Ali yapabilir. ( Senet üzerinde kimin ismi yazılı ise tahsili sadece o yapabilir.)

·         Nama yazılı senetlerde, senet borçlusu gerçek alacaklının kim olduğunu araştırmakla yükümlüdür. Senedi elinde bulunduran herkese ödeme yapılmaz. Üzerinde ismi yazılan kişi gerçek alacaklıdır ve borçlu gerçek alacaklıyı araştırmak zorundadır. Ödeme, senedin üzerinde yazılı (Kemal Ali) alacaklıya değil de elinde bulundurana (Hamil) yapıldığında gerçek borçluya olan borç sona ermez.

Kemal Ali Veya Hamiline

Bu zahmetli araştırma durumundan kurtulmak için keşideci,  aşağıdaki gibi “veya Hamiline” eklendiği taktirde, Senet nama yazılıdır ancak eksik nama yazılı hale gelmiştir ve borçlu, gerçek alacaklı (Kemal Ali)’ya veya senedi elinde bulundurana (Hamil) ödeme yaptığında borcundan kurtulur. Ancak borçlu isterse alacaklılık sıfatının ispatını isteyebilir. Bu hüküm Çek için uygulanmaz. Çek eksik nama yazılı olarak düzenlenmez.

 

 

Nama Yazılı Senetlerin Devir Şekli:

1.      Alacağın devri(Temliki)

2.      Senedin Teslimi(Zilyettin Devri)

Not: Nama Yazılı Senet Pay Senedi İse Devir Şekli:

Ciro ve Teslim ile devri yapılır.

 

Nama Yazılı Şekilde Düzenlenemeyenler:

1.      Banka bonoları

2.      Finansman bonoları

3.      Banka garanti bonoları

 

Nama Yazılı Senetlerde Def’iler

·         Borçlu temliki (devri) öğrendiği anda, temlik edene karşı sahip olduğu bütün def’i ve itirazları 3. kişiye karşı da ileri sürebilir. Buna takas, yanılma, aldatma, korkutma, aşırı yararlanma halleri de girer. Kural olarak o sözleşmenin tarafları ileri sürebilirken istisnası bilerek borçlunun aleyhine hareket etmektir.

 

Not: Nama yazılı bir çeke “veya hamiline “ kaydı konulması çeki Hamiline yazılı çek haline getirir. ( 2005 Adli)

 

2-EMRE YAZILI SENETLER

·         Emre yazılı olan veya kanunen emre yazılı sayılan kıymetli evraklardır. Yani senet bir kişinin ismini taşımalı. Bununla birlikte ya “EMRİNE” kaydını taşımalı ya da emre kaydını taşımasa bile kanunen emre yazılı senetlerden birisi olmalı.

·         Senedi düzenleyen keşideci senet emre yazılı olmasa bile “emrine” kaydını koyarak senedi emre yazılı hale getirebilir.

Kemal Ali Veya Emrine

 

 

 

 

Hak sahibinin adı soyadı (Kemal Ali) ve Emrine ifadesi yazılır.

Emre Yazlı Senetlerin Devir Şekli:

1.      Ciro

2.      Teslim (Temlik)

 

·         Devir sözleşmesini yapıp teslim etmeye gerek yok. Sadece ciro yapıp teslim edilebilir.

 

Emre Yazılı Şekilde Düzenlenemeyenler:

1.      Pay senedi

2.      İpotekli borç senedi

3.      İrat senedi

4.      Rehinli tahviller

5.      Katılma intiva senetleri

 

Kanunen Emre Yazılı Senetler:

1.      Bono

2.      Poliçe

3.      Çek

 

 3-HAMİLİNE YAZILI SENETLER

·         Senedin metninden veya şeklinden, hamil( senedi elinde bulunduran) kim ise o kişinin hak sahibi sayılacağı anlaşılan kıymetli evraklardır. Bir senet üzerine “HAMİLİNE” ibaresi konulması senedi hamiline yapar. Belli bir kimse ya da nama ödeyiniz ibaresi yoktur.

 

Hamiline Düzenlenebilecek Senetler

a.      Çek

b.      İpotekli borç senedi

c.       İrat senedi

d.      Tahvil

e.       İntifa senetleri

f.       Konişmento

g.      Hisse senetleri

h.      Banka bonosu

i.        Yatırım fonu

j.        Katılma belgesi

k.      Faiz ve kar payı (temettü)kuponları yalnızca hamiline düzenlenebilir.

 

Hamiline Düzenlenemeyecek Senetler:

1.      Poliçe

2.      Bono

3.      Makbuz senedi

4.      Varant

5.      Nakliye senedi

 

Hamiline Yazılı Senetlerin Devir Şekli:

1.      Sadece teslim (Zilyetliğin devri) ile devir yapılır.

Medeni Kanununda Düzenlenmiş Kıymetli Evraklar:

1.      İpotekli borç senedi

2.      İrat senedi

3.      Rehinli tahviller

 

KIYMETLİ EVRAK DEVİR ŞEKİLLERİ

 

CİRO	ALACAĞIN TEMLİKİ (Devri)
Emre yazılı senetler ciro + teslim ile devredilir.   1- Senedin arkasına “…… ‘a ödeyiniz yazılması ve imzalanması yeterlidir. 2- Kamu güvenine haizdir 3- İbraz süresi boyunca istenildiği kadar ciro ile devredilebilir 4- Def’iler ileri sürülemez( senedi iktisap eden kişi bilerek borçlunun aleyhine hareket ederse defiler mümkündür)	1- Nama yazılı senetler alacağın temliki + teslim şekilde devredilir.   2- Bir devir beyanı ile yazılı olarak yapılır 3- Bu yöntemle yapılan devirlerde kamu güveni olmaz. Devralan tüm defileri bilerek devralır. 4- Tüm def’ilere açıktır 5- Borcun neden kaynaklandığı bellidir.

 

Not-1:  Senedi düzenleyen keşideci senette alacaklı olarak belirttiği lehtarın isminin yanına VEYA HAMİLİNE ibaresi eklerse kendisini meşru hamili araştırma yükümlülüğünden kurtarmış olur. Bu şekilde senedi elinde bulunduranın kimliğini tespit etmeksizin borcunu ödemekle borcundan kurtulmuş olur.

 

Kemal Ali Veya Hamiline

 

 

 

 

Not-2: Bu kayıt Poliçe ve Bono üzerine konulmuş ise senet eksik nama yazılı senet haline gelir bu kayıt Çek üzerine konulmuş ise senet hamiline yazılı hale gelmiş olur.

 

Not-3: Nama yazılı senetler Alacağın Temliki (yazılı olarak) yolu ile devredildiği için borçlu devredene karşı sahip olduğu bütün def ’ileri senedi elinde bulunduran herkese karşı ileri sürebilir. Bu defiler mutlak niteliktedir.

 

Not-4: Emre yazılı senetler Ciro+Teslim yöntemi ile devredilir. Ciro ve teslim sonucunda alacak hakkı senedi elinde bulundurana geçer. Bu kişiye Ciranta denir. Ciranta isterse senedi başkasına ciro ile devredebilir. Borçlu da düzgün bir ciro silsilesi sonucunda senedi elinde bulunduran meşru hamile ödeyerek borçtan kurtulur. Emre yazılı senetler ibraz süresi içinde istenildiği kadar devredilebilir.

 

Not-5: Hamiline yazılı senetler en kolay ve hızlı devredilebilen senetlerdir. Sadece Teslim ile devredilebilir. Yani ciro ve alacağın temliki gibi bir devir beyanına ihtiyaç toktur. Senedi elinde bulunduran ibraz suretiyle hak talebinde bulunabilir ve borçlunun senet metninden gerçek hamili anlaması veya araştırması mümkün değildir. Borçlu senedi ibraz eden kişi hakkında daha önceden mahkeme kararı ile ödeme yasağı konulmamışsa veya hile veya ağır kusur yoksa ödeme yapmalıdır.

 

NOT-6: Senetler açıkça emre yazılı oldukları takdirde ciro ile devredilebilir.

 

Emtia Senedi: Aynı hak türünden bir hakkı, senede sıkı sıkıya bağlandığı kıymetli evrak türüdür. 

Senette Tahrifat: Senedin keşide tarihinin yazılması unutularak tedavüle çıkarıldığını fark eden cirantanın zilyedi olduğu senede keşide tarihini yazmasıdır. 

 

Kıymetli Evrakta Defiler 

 

* Senet üzerindeki her ilgili (borçlu sıfatına sahip her ilgili) kendisine alacak talebiyle başvuran her ilgiliye karşı ileri sürebilir.

A) Mutlak Defiler

1.      Ciro zincirindeki kopukluk

2.      Senedin zamanaşımına uğramış olması

3.      Senedin zorunlu unsurlarındaki eksiklik

4.      Vadenin gelmediği def’iler

 

B) Senetteki Taahhüdün Hükümsüzlüğüne İlişkin Defiler (Senedin Hükümsüzlüğü)

 

1.      Temsil yetkisinin bulunmaması

2.      İmzanın sahte olması

3.      İmza sahibinin ehliyetsizliği

4.      İmzanın tehdit, bakıyla attırılmış olması

 

 

C) Kişisel (Şahsi) Defiler

 

Borçlunun belli bir alacaklıyla arasındaki özel ilişkiden doğan def’ilerdir. Kural olarak sadece ilişkinin tarafları arasında ileri sürülebilir.

 

1.      Muvazaa

2.      Yanılma

3.      Aldatma

4.      Korkutma

5.      Takas def’i

6.      Ayıp def’i

7.      Aşırı yararlanma (gabin)

8.      Vadenin uzatıldığı def’i

9.      Temeldeki borç ilişkisinden doğan def’iler